Fabryka Norblin
W końcu XIX wieku pochodzący z rodziny warszawskich platerników Ludwik Norblin oraz złotnik Teodor Werner nabyli od rodziny Buchów fabrykę platerów przy ulicy Żelaznej. Założona została spółka Norblin, Bracia Buch i T. Werner. Fabryka rozwijała się prężnie i wkrótce należała do przodujących w Polsce w branży metalowej. Spółka znana była z produkcji platerów, których zbiór możemy teraz podziwiać w otwartym kompleksie ART Norblin, wybudowanym na terenie byłego zakładu. Warto dodać, że po zakończeniu II wojny światowej stosunkowo prędko uruchomiono produkcję. Do pracy wrócił dyrektor Henryk Zabłocki. Niestety w 1948 roku fabryka zostaje upaństwowiona i wkrótce po otrzymaniu honorowego dyplomu za ofiarną pracę Zabłocki razem z innymi pracownikami zostaje aresztowany i po sfingowanym procesie, podczas którego zarzucono im sabotaż gospodarczy i działania na rzecz zmiany ustroju zostaje skazany na 15 lat i konfiskatę mienia. Henryk Zabłocki został uwolniony w czasie „odwilży” w 1956 roku. Walcownia Metali „Warszawa” bo tak nazwana została fabryka na początku lat 80 przeprowadza się na ulicę Palisadową.
Po wyprowadzce przez lata obiekt przy Żelaznej spełniał funkcje kulturalne.
Już w XXI wieku teren i zabudowania stały się własnością grupy Capital Park notowanej na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych.
Na początku w pracowni architektonicznej Jems, a później w firmie PRC pod przewodnictwem architekta Igora Galasa powstawał projekt rewitalizacji i rozbudowy obszaru pomiędzy ulicami Prostą, Żelazną i Łucką.
Od pierwszych etapów projektowania badania geotechniczne prowadzone były w firmie Geotest. W ramach wstępnego rozpoznania w 2008 roku przeprowadzono wiercenia i sondowania do głębokości 20 metrów. W trakcie prac projektowych w Geoteście w okresie od 2008 do 2013 roku wykonano 10 różnego rodzaju opracowań. Powstały opinie geotechniczne, dokumentacje geotechniczne, dokumentacje badań podłoża gruntowego, dwie dokumentacje geologiczno – inżynierskie, a także dokumentacje badań zanieczyszczeń. Najdłuższe otwory poszukujące warstw gruntów pliocenu sięgnęły do głębokości 51.00 metrów.
Badania wykazały, że pod przypowierzchniową warstwą piasków występują twardoplastyczne i półzwarte gliny piaszczyste i pyły, których spąg nawiercono na głębokości 14.0 – 22.0 m. W kilku otworach grunty spoiste zalegały do głębokości rozpoznania. Pod glinami występują zagęszczone piaski drobne i średnie przedzielone warstwą glin piaszczystych. Na głębokości około 30 - 32 metrów zlokalizowano warstwę gruntów spoistych o miąższości do kilku metrów. Warstwa ta została wykorzystana jako poziom utrudniający filtrację wody gruntowej.
W czasie badań stwierdzono, że na działce znajdują się dwa poziomy wody gruntowej. Pierwszy poziom pomierzono na głębokości około 3.0 m p.p.t. Woda gruntowa drugiego pod ciśnieniem stabilizowała się na głębokości ok. 8.50 m p.p.t. co odpowiada rzędnej 26.50 m n.p. „0” Wisły, czyli znacznie powyżej projektowanego poziomu posadowienia płyty fundamentowej podziemnej części budynku. Według projektu pod ziemią zaplanowano cztery poziomy garaży. Płyta fundamentowa została posadowiona na głębokości 17.7 m poniżej poziomu ”0” budynku, czyli przeszło 9.00 poniżej poziomu stabilizacji drugiego, naporowego poziomu wodonośnego.
Ponieważ obniżenie poziomu wody gruntowej nie było możliwe wynikła potrzeba innego rozwiązania. Trzeciorzędowe iły zostały zlokalizowane dopiero na głębokości około 50 metrów. W takim przypadku odcięcie dopływu wody do wykopu ścianami szczelinowymi zakotwionymi w iłach było zbyt kosztowne.
Zbadane w trakcie wierceń i sondowań na głębokości około 32 m p.p.t. występuje pasmo utworów preglacjalnej strefy utrudnień filtracyjnych. Obecność tej warstwy zbudowanej z pyłów i glin pylastych potwierdzały badania wykonane na potrzeby projektu i przygotowywanej dokumentacji geologiczno-inżynierskiej. W związku z tym zaplanowano wykorzystanie tej warstwy dla obniżenia ilości wody dostającej się do wykopu.
Dla zweryfikowania możliwości takiego rozwiązania zaplanowany został przez współpracującą z Geotestem firmę Geosystem hydrowęzeł. Wykonano w terenie studnię głębokości 35.5 m otoczoną 5 piezometrami o głębokości od 21.9 do 38.9 m. Przez 55 godzin pompowano wodę ze studni obserwując zmiany poziomów wody w piezometrach.
Jak wykazały badania warstwa pyłów i glin pylastych charakteryzowała się współczynnikiem k = 0.00144 m/h, natomiast zalegające powyżej piaski drobne miały k = 0.12 m/h. Opracowany model terenowy i analityczny wykazały, że po odpompowaniu wód statycznych pierwszego poziomu i wód śródglinowych dla utrzymania poziomu wody pod ciśnieniem poniżej poziomu posadowienia wymagane będzie odpompowanie wody w ilości 60 m3/h. Założenia zostały potwierdzone w praktyce podczas realizacji inwestycji.
Projekt architektoniczny zakładał zgodnie z zaleceniami konserwatorskimi zachowanie i zabezpieczenie 9 budynków zabytkowych.
Jednym z poważniejszych przedsięwzięć było przemieszczenie domu fabrycznego Edwarda Luckfielda. W Warszawie już kilka razy byliśmy światkami przemieszczania budynków. W roku 1962 przy poszerzaniu Alei Solidarności przesunięty został kościół pokarmelitański na Lesznie. Kościół przetransportowano na 420 rolkach o 21 metrów. Przesunięcie kościoła umożliwiło poszerzenie ulicy będącej w ciągu trasy WZ. Osiem lat później w roku 1970 obrócono o 74 stopnie Pałac Lubomirskich. W latach 1961 i 2001 zmieniono lokalizację zabytkowych rogatek na Grochowie. Tym razem, usytuowany w środkowej części fabrycznego terenu, jednokondygnacyjny ceglany obiekt o wadze 900 ton został przesunięty w kierunku ulicy Prostej o 15 metrów. Przemieszczany budynek został otoczony stalową konstrukcją i za pomocą siłowników hydraulicznych przesunięty w kierunku południowym. Operacja trwała 15 godzin. Dyslokacja pozwoliła na realizację podziemnej części mieszczącej trzypoziomowy garaż. Wykop otoczony ścianami szczelinowymi był wykonany metodą stropową. Po wykonaniu żelbetowego stropu opartego na baretach budynek wrócił na swoje miejsce.
Z kolei dla budynku nr 18 zmieniono rodzaj posadowienia z bezpośredniego na pośrednie. Zostały zastosowane mikropale. Po wykonaniu podziemnej konstrukcji i żelbetowej płyty budynek został na niej oparty.
Na budowie dla zabezpieczenia zabytkowych budynków w ciągu pięciu miesięcy wykonano ponad 800 sztuk kolumn jet grouting. Realizując wykop usunięto 60 000 m3 gruntu.
Dla projektantów trudnym zadaniem było nadbudowanie dawnej hali produkcyjnej mieszczącej obecnie Bio Bazar usytuowany w północno – zachodniej części działki. Nowa konstrukcja budynku A została wsparta na 11 metrowych słupach żelbetowych. Strop nad budynkiem żelbetowym jest w całości sprężony, a kolejny, wyżej położony to strop transferowy ze zmienną siatką słupów. Nad bazarem działa nowoczesne kino.
Zabytkowe budynki dawnej fabryki w harmonijny i efektowny sposób zostały połączone z nową architekturą. Zachowane stare fabryczne urządzenia, maszyny i wózki używane do transportu materiałów plastycznie wplecione w fabryczną przestrzeń nadają miejscu specyficzny charakter. Na chodnikach i wewnętrznych drogach pozostawiono tory, którymi przetaczano wózki, a także elementy dawnych posadzek. W centrum Warszawy powstało niezwykłe miejsce przyjazne dla mieszkańców. Słowa uznania należą się inwestorowi Grupie Capital Park projektantom z pracowni PRC i wykonawcom firmie Warbud i Soletanche. Główny wykonawca Warbud przyznaje, że budowa Art. Norblin to jeden z trudniejszych projektów realizowanych przez firmę. Prowadząca badania geotechniczne spółka Geotest do swojego portfolio po realizacji Elektrowni Powiśle i Browarów Warszawskich dołączyła Fabrykę Norblin.
Warszawiaków i odwiedzających miasto zapraszamy do zwiedzenie nowej przestrzeni, gdzie można zrobić zakupy zdrowej żywności, pożywić się w jednym z licznych barów, zwiedzić muzeum techniki, obejrzeć wystawione w gablotach platery produkcji fabryki Norblina czy też odpocząć w niezwykłej przestrzeni mieszczącego się tu kina Kinogram.
Krzysztof Traczyński
Listopad 2021 - maj 2023